Gübreleme

Bonsailerimizin gelişimlerini desteklemek için onlara ek gıda ile takviyede bulunmamız gerekir. Dar bir alanda yaşamaya ve büyümeye çalışan bonsaimiz bu kısıtlı ortamda ihtiyacı olan her şeye ulaşabilmelidir. Böylece sağlıklı bir şekilde gücünü korur ve büyümesini devam ettirir.

Gübre bitkiler için besin ya da ana gıda değildir. Ek besin, takviye kuvvettir.

Gübrelemede kullanılan gübre miktarı büyümeyi kesinlikle etkileyecektir. Az gübreleme gelişimi az miktarda artıracak, çok gübreleme de gelişimi çok miktarda artıracaktır. Ancak, daha da çok gübreleme gelişimi çok yavaşlatıp ağacın sağlığına zarar verecektir. Dolayısıyla doğru zamanda doğru miktarda gübreleme yapmak çok önemlidir. Her ağaç türü için gübrelemenin zamanlaması ve miktarı değişiklik gösterir. Her ağaç gübrelemeye farklı şekilde tepki verir.

Ağaçlar havadan ve sudan aldıkları karbon, hidrojen ve oksijen ile güneş ışığını kullanarak besinlerini oluştururlar ve hayatta kalırlar. Bunların dışında ise topraktan Azot, Fosfor, Potasyum, Magnezyum, Demir gibi katyonları alarak gelişimleri esnasında kullanırlar. Organik topraklar bu katyonları doğal yollardan az miktarda da olsa içerirler. Bu sebeple doğadaki ağaçlar köklerini toprak içerisinde rahatlıkla (saksı gibi bir sınırlamayla karşılaşmadan) uzatarak bu maddelere ulaşırlar. Fakat bonsailerin toprak karışımında genellike organik madde kullanmayız ya da az miktarda kullanırız. Dolayısıyla inorganik ortamda köklerin bu katyonlara ulaşması imkansız hale gelir. Bundan dolayı gübreleme ile köklerin inorganik ortamda ihtiyaç duydukları katyonlar sağlanmış olunur.

Gübrelerin içinde çoğunlukla Azot (N), Fosfor (P) ve Potasyum (K) elementleri diğer maddelere göre daha yüksek orandadır.

• Azot (N): Ağaçlar azotu yaprak geliştirirken ve sürgün sürerken kullanır. Dolayısıyla azotun miktarı yaprak boyutunu ve miktarını artırır. Özellikle ilkbaharda bonsaimiz daha fazla yaprak (yeşil yüzey) üretmeye çalışacağı için azot oranı yüksek gübreler kullanılır. Yaprak küçültme işlemi yapılırken azot oranı düşük (ya da azot içermeyen) gübreler kullanılır. Azot oranı düşük gübrelerin kök yanmasına sebep olma olasılığı daha düşüktür.

• Fosfor (P): Kök sistemi ile çiçek ve meyvelerin gelişiminde kullanılır. İlkbaharın sonlarına doğru fosfor oranı daha yüksek gübreler kullanılabilir. Bir sonraki yılın sürgün miktarını artırır.

• Potasyum (K): Kök sisteminde ve savunma mekanizmasının güçlendirilmesinde kullanılır. Potasyumu fazla kullanan bonsailersin savunma mekanizmaları daha kuvvetli olacak olup zararlılara karşı direnci artacaktır. Ağaçların uyku dönemine doğru potasyum oranı yüksek gübreler kullanılabilir.

Bonsailere yapılacak her işlemden önce neyi neden yaptığınızı bilmeniz gerekir. Aksi durumda yanlış yöntem kullanılır, yanlış sonuç elde edilir.

Gübreler genelde N:P:K oranları ile satılırlar. Bu oranlar 5:10:5, 15:15:15 gibi belirtilir ve yukarıda bahsedilen ihtiyaca göre alınırlar. Gübreleme yapmadan önce ne amaçla yaptığınızı mutlaka bilmelisiniz. İlkbaharın başlarında azot oranı düşük gübrelerin beklediğimiz etkiyi yapmayacağı gibi sonbaharın sonlarında azot oranı yüksek gübreleme yapmak yaprak gelişimini geliştirmeyecek, sadece gübrenin boşa harcanmasına sebep olacaktır. Ayrıca yanlış zamanda yapılan yanlış uygulamalar kök ortamına bazı zararlar verecektir.

Bonsaimizi saksı içerisinde hayatta tutan en önemli husus dengedir. Su ve hava dengesi bozulan bonsailer saksı değişimi ile (toprak değişimi) tekrar ihtiyaç duyduğu dengeye kavuşturulurlar. Gübreler tuz yapısında oldukları için doğru kullanılmadığında saksı içerisindeki su dengesini bozarlar. Fazla gübreleme ile kök yapısında osmoz (suyun, çözeltinin daha yoğun olduğu ortama geçmesi) durumu oluşur ve kökteki su toprağa geçer ve köklerin ihtiyaç duyduğu nem azalmış olur. Dolayısıyla kökler ihtiyaç duydukları neme ulaşamaz, kuruyarak ölür. Bu durum kök yanması olarak adlandırılır. Kök yanması olduğunda ağaçlar sulanmadığı zaman gösterdiği semptomları gösterirler, yaprak renkleri koyulaşır ve sonrasında hızla sararıp düşerler. Ağaçların susuz kalmaya tepkisi çok sert olur, hastalıklar ağaçları yavaşça öldürürken susuzluk ağacı çok kısa zamanda kurutup öldürebilir. Bu sebeple gübrelemeye az miktarda başlanmalı ve gübrenin etiketinde yazan miktara ulaşıncaya kadar oran artırılmalıdır. Aynı şekilde bonsai bir anda gübreden kesilmemeli, yavaşça gübre miktarı azaltılmalıdır.

Gübreleme ne zaman yapılmalıdır?

Yukarıda da bahsedildiği gibi her ağaç türüne göre ve iklime göre gübreleme zamanı değişiklik gösterir. Esas olarak temel düşünce şudur, bonsainiz sağlıklı bir şekilde yaşamını sürdürüyorsa ve kendisini geliştirmek istiyorsa, yani büyümeye devam etmek istiyorsa gübre takviyesi yapılır. Geleneksel bonsai yaklaşımı ağacın büyüme dönemindeyken, ilk tomurcuklar açılmaya başlayınca gübrelemeye başlanması yönündedir. Ancak günümüzde bir çok kaynak gübrelemeye ilk yaprakların sertleşmesiyle (ilk yaprakların gelişimi tamamlanıp sert kabuğunun (kutikula) oluşmasıyla) başlanması gerektiğini söylüyor. Toparlamak gerekirse, gübrelemeye ilkbaharın başlarında en az miktarda başlayıp ilkbaharın ortalarında miktarı maksimuma (gübrenin kullanma kılavuzundaki miktar) çıkarıp yazın yüksek sıcaklıklarına doğru da gübrelemeyi bitirecek şekilde gübreleme yapılır. Kışın dinlenen ağaç hava sıcaklığı ve güneş ışığı miktarı arttıkça ilkbaharda yaprak miktarını azaltıp fotosentez yaparak bu çevresel değişimden en yüksek oranda faydalanmak isteyecektir. Aynı şekilde, yazın sıcaklıkların çok yükselmesiyle ağaç kendisini yoracak bir gelişime girmek istemeyecek ve tekrardan uykuya girecektir. Bu süreçte topladığı enerjisini de azalan sıcaklık ve güneş ışığına karşı önlem olarak kendi vasküler sistemini geliştirmek için kullanacaktır. Dolayısıyla yazın sonlarına doğru uyanış başlamaya yakın dönemlerde Azot oranı düşük gübreleme ile tekrardan gübrelemeye başlanılır. Aynı şekilde yavaşça artırılı ve sonbaharın sonlarına doğru devam ettirilir ve kışın ağaç uykudayken gübreleme yapılmaz.

Ağaç kendisine yetebildiğinde ve gelişmek istediğinde gübreleme ile destek olunmalıdır. Kendisine yetemeyen (hayatta kalma mücadelesi veren) bir ağaç için gübreleme ölümcül olabilir.

Gübrelemenin Yoğunluğu Ne Olmalıdır?

Bonsainizin gelişmişlik düzeyine göre gübreleme oranını değiştirmeniz gerekebilir. Gübre dalların hızla uzayıp şekil değiştirmesine, iğnelerin uzamasına, yaprakların fazla büyümesine, bazı bölgelerde istenmeyen kalınlaşmalara sebep olabilir. Bunun için gübreleme zamanı ve miktarı önemlidir. Bonsainize yapacağınız gübrelemenin nasıl sonuç vermesini istiyorsanız o miktarda ve zaman aralığında gübreleme yapmalısınız. Bu miktar ve zaman aralıkları aşağıdaki tabloda açıklanmıştır.

Bu tabloda bölge olarak bahsedilen şey saksınızın üzerinde gübreyi koyacağınız noktadır. Örnek olarak 20 cm çapındaki yuvarlak bir saksıya 3 bölgeye 120 derece açılı aralıklarla gübreleri yerleştirmeniz gerekir. Daha geniş saksılarda bölge sayısı daha da artırılır, küçük saksılarda da azaltılır. Gübreleri bu şekilde saksı üzerinde belirli bölgelere koymak gübrelerin hem yavaş salınmasını sağlar, hem de saksı içerisinde gübreden direk etkilenmeyen kısımlar oluşmasına izin vererek ağacımızı gübrenin olumsuz etkilerinden korumamıza yardımcı olur. Bölge diye adlandırılan bu noktalara gübreleri belirtilen miktarda toprak üstüne koyabilirsiniz, gübreleri çay poşeti gibi filtre kağıtlarına koyup yerleştirebilirsiniz, ya da bu bölgelere gübre sepeti koyup gübreleri içine atabilirsiniz.

Bonsailerin gübrelenmesi ile ilgili çok kalıplaşmış bazı mitler vardır. Bunlardan ilki bonsailerin kök terbiyesi ile saksı değişiminden sonra belirli bir süre (6 hafta) gübrelenmemesi gerektiği ile ilgili. Bu yaklaşıma göre saksı değişiminden sonra yapılan gübreleme yeni kökleri yakacaktır. Ancak yapılan araştırmalara göre saksı değişiminden sonra uygun dozda gübrelemenin ağacın yeni ortamında kolayca yaşamasını kolaylaştırdığını göstermiştir. Bu iki yaklaşım iki uç nokta gibi görünse de bence doğru olanı saksı değişiminden sonra birkaç hafta gübreleme yapmayıp saksı içindeki su ve hava dengesinin oluşarak köklerin ihtiyaç duyduğu ortamın oluşmasını beklemek, daha sonra da yarım doz sıvı gübre ile inorganik toprak karışımında çok eksik olan katyon miktarını dengelemektir. Böylece hem kök yapısı gübreleme ile sarsılmamış olacak, hem de köklerin ihtiyaç duyduğu maddeler toprakta mevcut olacaktır.

Diğer bir yaklaşımsa hasta ya da güçsüz ağaçlara kesinlikle gübre verilmemesi gerektiği yönünde. Bazı bitki yetiştiricileri tecrübelerine istinaden hasta ve güçsüz ağaçlara gübre ile destek olarak daha çabuk sağlığına kavuştuklarını söyleseler de hasta veya güçsüz bir ağacın gelişimine destek olacak maddelerden ziyade hayatta kalmasını sağlayacak suya ve havaya ihtiyaç duyduğu kesindir. Bu sebeple böyle durumlarda gübreleme yapmak bahsedildiği gibi su dengesini bozarak bonsainizi daha da kötü bir duruma sokacaktır.

Gübre satın alırken N:P:K, 5:5:5 olan bir gübre ile N:P:K, 10:10:10 olan bir gübre arasında hiç bir fark yoktur. Sadece N:P:K oranı yüksek olan gübre düşük olana göre daha az oranda kullanılacağı için daha ekonomik olacaktır.

Gübreleme için sıvı ya da katı gübreler kullanılabilir. Sıvı gübreler belli oranda suyla karıştırılarak yapraklara ve toprağa sıkılır (kullanma talimatını mutlaka okuyunuz). Sıvı gübrelerin bonsai toprağından hızla akması gübre sarfiyatına sebep olacaktır. Bu sebeple katı, yavaş salınımlı gübreler daha çok tercih edilirler. Saksı üzerinde katı gübrelerin sulama esnasında yer değiştirmemesi için, kuşların ya da diğer hayvanların gübreleri almaması için kağıt poşet (çay poşeti, süzgeç kağıt, vb.) içine konularak toprak üstüne sabitlenebilir. Bunun dışında plastik sepetler kullanılarak da gübreler korunabilir. Katı gübrelerin ezilip toz haline getirilerek toprak üstüne serpilmesi de bazı bonsai ustalarının tercih ettiği bir yöntemdir.

Gübrenin organik veya inorganik olmasının farkı yoktur. Toprağa ihtiyaç duyulan malzeme sağlandığı müddetçe ikisi de kullanılabilir. Sadece inorganik gübre kullanılan bonsailerin meyvelerinin yenmemesi daha güvenli olacaktır. Organik gübrelerde de diğer mikroorganizmaların varlığı tehdit oluşturabilir. Dolayısıyla her organik gübre bonsailerde denenmeden kullanılmamalıdır.

Çam türlerinde gübreleme iğne uzunluğunu artıracağı için dikkatle yaklaşılması gereken bir konudur. Sonbaharda yapılacak doğru gübreleme ile hem iğne uzunluğu kontrol altında tutulabilir, hem de ihtiyaç duyulan destek sağlanmış olunur.