Böcekler ve Hastalıklar - Teşhis ve Mücadele Yöntemleri

Bonsai yetiştirmede en önemli kısmın ağacı saksı içerisinde sağlıklı ve güçlü bir şekilde yaşatmak olduğunu belirttik. Ağacın sağlığını sürekli tehdit edecek bakteri, mantar ve haşereler ile hastalıklara karşı önleyici yaklaşım, bonsaimizin sürekli güçlü kalmasını ve hızla gelişmesini sağlayacaktır. Dolayısıyla ağacımızı iyi tanımak, hastalıkları, haşereleri ve mantarları teşhis edebilmek, yaprağından (iğne, ibre, yaprak) neye ihtiyacı olduğunu anlayabilmek ve bunlara çözüm bulabilmek çok önemlidir. Bu yazıda tanımlama ve mücadele yöntemlerini anlatmadan önce şunu belirtmek çok önemlidir, doğru zamanda yapılacak gübreleme ağacımızın tüm bu dış etkilere direncini artıracaktır. Ancak hasta ve sağlıksız bir ağaca yapılacak gübreleme iyileşme sürecini zora sokup sağlığını daha da tehlikeye atacaktır. Zararlıların isimlerinin ingilizce ve latinceleri de daha kolay araştırma yapılabilmesi için yazıya eklenmiştir. Ayrıca bu yazıda en çok rastlanan hastalıklar ve zararlılara değinilmiştir. Burada belirtilenlerin dışında yüzlerce veya binlerce farklı hastalık ya da zararlı olabilir. Aynı şekilde etken maddelerin belirtildiği mücadele yöntemlerinden de yüzlerce farklı etken maddeli, ya da organik mücadele yöntemi olabilir.

Doğru zamanda yapılacak gübreleme ağacımızın tüm bu dış etkilere direncini artıracaktır. Ancak hasta ve sağlıksız bir ağaca yapılacak gübreleme iyileşme sürecini zora sokup sağlığını daha da tehlikeye atacaktır.

Tüm bu zararlılarla mücadele ederken yapılması gereken ilk şey zararlıya ya da hastalığa maruz kalmış ağacın derhal diğer ağaçlardan uzaklaştırılmasıdır. Karantina altına alındıktan sonra uygun uygulama yaparak tedaviye veya mücadeleye başlanmalıdır.

Haşereleri Teşhis ve Mücadele Yöntemleri

Haşereler ağaçlarımızın yapraklarını ve dokusunu yiyerek, öz suyunu emerek ve doku üzerinde açık yaralar bırakarak zarar verirler. Genel olarak düzenli sistemik insektisit ilaç kullanımı, yani ağacın bünyesine giren ve tüm zararlıları öz suyuna karışarak öldüren ilaç kullanımı bu zararlılara karşı proaktif (önleyici) önlem almanızı sağlar. Bahçelerde bonsailerin bulunduğu yerlerin yüzeylerine, saksıların yerleştirildiği sehpaların, masaların ayaklarına ve zemine ayda bir ilaçlama yaparak sümüklü böceklerin, tırtılların ya da diğer zararlıların ağaçlara ulaşması engellenebilir.

Unutulmamalıdır ki doğayla mücadelenin en etkili ve zararsız yolu yine doğayı kullanmaktır. Ağaçlarınıza musallat olan haşerelerin bir çoğu kelebeklerin, uğur böceklerinin, bazı böcek türlerinin ve bazı kuş türlerinin besinleridir. Dolayısıyla bu canlıların ortama yaklaşması teşvik edilerek zararlılarla bir noktada doğal mücadele etmiş olursunuz. Ayrıca tespih ağacı yağı (neem oil), kışlık yağ ya da gülleci bulamacı (lime sulfur) çözeltilerini uygun zamanda kullanarak da etkili çözüm sağlamış olursunuz.

Karıncalar (Ants, Formicidae)

Teşhis:

Karıncaların varlığı genel olarak bitlerin varlığının da habercisidir. Çünkü bitlerin yumurtaları karıncalar ile ağaçlarımıza kolayca taşınabilir. Birkaç tane karınca görülmesi çok problem teşkil etmez ancak fazla miktarda karıncanın varlığı saksı içerisinde bir yuva olduğu anlamına gelebilir. Bu da kök sistemine zarar verebilir ve derhal çözüm bulunmalıdır. Karınca yuvasının varlığı ağacın doğru sulanmadığına işaret olabilir.

Mücadele:

Imidacloprid (chloronicotinyl) veya cypermethrin (pyrethroid) etken maddeli sistemik ilaçlarla hazırlanan çözeltiye saksının tamamı batırılarak (çam ve ibreli türler için saksının suya batırılması uygun olmayacağından folyaja püskürtme ile) uygulama yapılması gerekir. Bu uygulama diğer zararlılara da etki edecektir.

Bitler (Aphids, Aphidoidea)

Teşhis: Bonsailer arasında en yaygın haşere türü bitlerdir. Genellikle hastalıklarla beraber gelirler. Çoğunlukla yeşil renkte olup gri ve siyah renklerine de rastlanabilir. Yaprakların damarlarında beslenip öz suyunu çekerek yaşarlar. İlkbaharda çokça görülürler. Zayıf dal ve yapraklar ile şekli kıvrılmış ya da bozulmuş yeni yapraklar bitlerin varlığının habercisidir. Bitler ağaç üzerinde beslendikçe tatlı özsularını bırakırlar ve bu da karıncaları bu bölgeye çeker. Bu tatlı özsu daha sonra küfe dönüşerek yaprak üzerinde siyah lekelere sebep olur.

Mücadele: Özellikle büyüme mevsiminde her sulamada ağaçların dalları ve yaprakları (özellikle altları) iyice kontrol edilerek bit varlığı aranmalıdır. Tespit edildiğinde zaman kaybetmeden önlem alınmalıdır. Sayıları az olduğunda elle (fırça ya da tazyikli su ile) temizlenebilir. Uğur böcekleri doğal mücadele yöntemi olarak değerlendirilebilir. Ancak bitlerin yumurtalarının da yok olması için imidacloprid (chloronicotinyl) etken maddeli ilaçlarla sezon boyu koruma veya bifenthrin (pyrethroid) etken maddeli ilaçların folyaja püskürtülmesi ile bir ay süreli koruma sağlanabilir.

Tırtıllar (Caterpillars)

Teşhis: Kelebeklerin larva halleridir. Yaprakları damarlarına kadar yerler. Genelde ilkbaharda görülürler.

Mücadele: En etkili ve hızlı yöntem tek tek ağaç üzerinden uzaklaştırmaktır. Yaprak altlarında, dalların ve gövdenin gizli köşelerinde bulunabilirler. Acetamiprid (acetamidine) veya bifenthrin (pyrethroid) etken maddeli ilaçların büyüme mevsimi öncesinde kullanılmasıyla uzun süreli önlem alınabilir.

Unlu Bitler (Mealy Bugs, Pseudococcidae)

Teşhis: Yaprakların özsuyunu çekerek yaşarlar ve çok hızlı yayılırlar. Pamuksu bir salgı bırakırlar ve en kolay bu ipliksi beyaz izlerle teşhis edilirler. Derhal mücadele çok önemlidir. Yaprakların özsuyunu emerek güçsüzleştirir, yaprakların şekil değiştirmesine, solmasına ve ölmesine sebep olurlar. Ayrıca küflenmeye de sebep olabilirler. Kök yapısında da karşılaşılabilir. Kök çürümesine olanak sağlayarak ağaçların sağlığına ciddi tehdit oluştururlar.

Mücadele: Kışın uyku döneminde bahardan önce Lime Sulfur çözeltisiyle uygulama yapmak en iyi mücadele yöntemidir. Sadece böceklere karşı değil, mantar ve diğer zararlılara karşı da etkili bir yöntemdir. Imidacloprid (chloronicotinyl), acetamiprid (acetamidine) veya bifenthrin (pyrethroid) etken maddeli ilaçların kullanılması yeterli olacaktır.

Kök Bitleri (Root Aphids, Phylloxera)

Teşhis: Kök ortamında hızla çoğalırlar ve kolayca fark edilmezler. Köklerin özsuyunu çekerek ağacın güçsüz kalmasına ve hızla ölmesine sebep olurlar. Pembe, beyaz ya da kahverengi olabilirler. Unlu bitler gibi pamuksu salgı bırakırlar. Ağacın canlılığını hızla sömürürler. Besin yetersizliğinde yapraklarda görülen kıvrılma, sararma gibi etkiler ortaya çıkabilir.

Mücadele: Tespit edilir edilmez mücadeleye başlanmalıdır. Pyrethrin etken maddeli ilaçla hazırlanacak çözeltiye saksının tamamının batırılarak birkaç dakika bekletilmesi en etkili çözüm olacaktır. Kök ortamındaki yararlı mikroorganizmaların da etkilenmemesi için ağaç türüne göre mücadele yöntemine karar verilmelidir. İlk uygulamada önerilenden daha az miktarda yoğunlukta ilaç hazırlanarak uygulanabilir.

Akarlar (Mites, Eriophyid)

Teşhis: Çok küçük oldukları için gözle görülmeleri çok zordur. Küçük örümceklerden farklıdırlar, ağ veya iz bırakmazlar. Hücresel zarar verirler ve verdikleri zarar alt yapraklardan üst kısımlara doğru ulaşır. Demir veya magnezyum eksikliği belirtileri Akarların etkileri ile aynıdır ve karıştırılabilirler. İki problem için de uygulama yapmak en sağlıklısı olacaktır.

Mücadele: Zarar gören dal ve yapraklar kesilerek ortamdan uzaklaştırılmalıdırlar. Sitrik asit içerikli, ya da imidacloprid (chloronicotinyl) veya cypermethrin (pyrethroid) etken maddeli sistemik ilaçların kullanılması ile kısa sürede yok edilebilirler. Yumurtaların da yok edilmesi için dönem dönem uygulamaya devam edilmelidir.

Küçük Örümcekler (Spider Mites, Tetranychidae)

Teşhis: Örümcekgillerden olan bu türler, ağlarıyla ve nispeten büyük boyutlarıyla kolayca fark edilebilirler. İlkbaharın başlarında ortaya çıkarlar. Rüzgarla hızla yayılırlar. Yaprakların damarlarından özsuyunu çekerek kıvrılmasına, güçsüz düşmesine, üzerlerinde noktalar oluşmasına ve kopup düşmesine yol açarlar.

Mücadele: Zarar gören dal ve yapraklar kesilerek ortamdan uzaklaştırılmalıdırlar. Imidacloprid (chloronicotinyl) veya cypermethrin (pyrethroid) etken maddeli sistemik ilaçların kullanılması ile kısa sürede yok edilebilirler. Yumurtaların da yok edilmesi için dönem dönem uygulamaya devam edilmelidir.

Beyaz Sinekler (White Flies, Aleyrodidae)

Teşhis: Yeni çıkan yapraklardan daha çok beslenirler. Ağacın gücünde hızla bir düşüş görülür. Ayaklarında viral hastalıklar veya başka zararlılara ait yumurtaları da taşıyabilirler. Bitler gibi pamuksu salgı bırakırlar. Küflenmeye de sebep olabilirler.

Mücadele: Kimyasal birçok ilaca karşı geliştirdikleri dirençle mücadelesi zor hale gelmiştir. Yapışkan bantların ağaçların yakınına yapıştırılması ile sineklerin bu bantlara yapışıp kalması sağlanabilir. Uğur böceklerinin avlarındandır. Tespih ağacı yağı (neem oil) kullanarak etkili çözüm elde edilebilir. Cyfluthrin etken maddeli ilaçların sprey olarak kullanılması etkili olabilir. Ancak Akçaağaç gibi ince yapraklı ağaçlara ilaç spreylemesi yapraklara zarar verebilir, buna benzer türlerde dikkatli olunmalıdır.

Kabuklu Bitler (Scale Insects, Coccoidea)

Teşhis: En yaygın haşere türlerinden biridir. Sert kabukları mücadeleyi zorlaştırır. Dal üzerinde damarlara kuvvetlice tutularak özsuyunu emer ve ağacın gelişmesini hızla durdurarak geriletir. Beyaz, sarı ya da kahverengi renklerinde görülebilirler.

Mücadele: Sistemik ilaçlarla mücadele en etkili yöntemdir. Ağacın bünyesine girmeyen ilaçlar kabuklu bitlerin kabuklarına etki edemediği için etkin bir mücadele yöntemi değillerdir. Özsuya karışan ilaçlarla hızla çözüm bulunabilir. Ölen bitlerin rengi hemen siyaha döner ve zamanla tutundukları yerden düşerler. Azadirachtin, imidacloprid (chloronicotinyl) veya malathion etken maddeli sistemik ilaçlarla mücadele edilebilir. Yumurtaların da yok edilmesi için ilaçlamaya bir süre devam edilmelidir.

Trips (Thrips, Thysanoptera)

Teşhis: Trips, özellikle köklerde bulunan ve ciddi anlamda ağacın gücünü düşüren, hızla yayılan haşere türlerinden biridir. Özsuyunu emdikleri yapraklarda küçük küçük şeffaf ya da sarımsı izler, çizgiler belirir. Hızlı hareket ederler. Saksı değişimi esnasında köklerin üzerinden hızla derinlere kaçarken görülebilirler.

Mücadele: Spreyleme ile mücadele yapılacaksa günün en sıcak saatinde yapılması uygun olacaktır. Çünkü tripsler sıcak havalarda daha çok ortaya çıkarlar. En etkili çözüm insektisit kullanmaktır. 4 hafta boyunca haftada bir kez imidacloprid (chloronicotinyl), acetamiprid (acetamidine) veya bifenthrin (pyrethroid) etken maddeli ilaçlarla ilaçlama yapılabilir. Daha düşük yoğunlukta ilaç hazırlanarak belli aralıklarla saksılar bu ilaca batırılarak kök ortamındaki zararlılarla mücadele edilebilir.

Hastalıklar

Bitkisel hastalıkların büyük çoğunluğuna mantarlar ve bakteriler sebep olurlar. Özellikle mantarların hızla yayılması ve oluştuktan sonra mücadele etmenin zorluğu sebebiyle hastalıklara karşı proaktif (önleyici) yaklaşım çok önemlidir. Haşereler gibi birçok mantar ve bakteri türü ilkbaharın gelip canlanmanın başlamasıyla yayılmaya ve zarar vermeye başlarlar. Bu sebeple kış aylarının sonlarına doğru önlemler almaya başlamak gerekir. Genel olarak yaprak döken türler için henüz tomurcuklar oluşmadan gülleci bulamacı (lime sulfur) ile su karışımı spreyle uygulanarak ya da gülleci bulamacı hazırlarken arta kalan tortular toprağın üzerine serpilerek; veya tespih ağacı yağı (neem oil), kışlık yağ ya da benzeri özelliklere sahip yağları kullanarak hazırlanan su çözeltilerinin ağaçlar üzerine uygulanmasıyla ilkbaharda meydana gelebilecek birçok hastalık ve haşere saldırısı engellenmiş olunur. Bu yazıda bazı hastalıklara ait kısa bilgiler bulacaksınız. Hastalıkların türleri, semptomları ve daha hassas mücadele yöntemleri için Hastalıklarla İleri Seviye Teşhis ve Mücadele Yöntemleri yazısını inceleyebilirsiniz.

Mantar Hastalıkları

Mantar hastalıkları etkin olan mantar (fungi) türüne göre farklılık gösterirler. Funginin çeşidine göre ağaç üzerinde oluşturduğu etki de başka olur. Bazıları yapraklarda delinmeye, bazıları renk değişimine, bazıları şekil bozukluklarına, bazıları da daha farklı problemlere sebep olurlar. En yaygın olan mantar hastalıklarının bir kısmını yazının devamında görebilirsiniz. Mantar hastalıklarının bazılarını aşağıdaki fotoğraflarda bulabilirsiniz.

Bakteriyel Hastalıklar

Mantar familyasının sebep olduğu hastalıklar gibi bakterilerin de sebep olduğu birçok hastalık mevcuttur. Genel olarak bakterilerin meydana getirdiği salya gibi yoğun sıvılar veya topaklar, yaprak veya gövde üzerinde su dolu lezyonlar, özsuya bulaştığı takdirde de özsuyun salya gibi uzaması bakteriyel hastalıkların habercisidir. Yaptıkları etkiler mantar hastalıklarının yaptığı etkilere benzerdir. Yapraklarda sararma, kuruma, delinme, şekil değiştirme ile karşımıza çıkabilirler.

Viral Hastalıklar

Virüslerin sebep olduğu hastalıklardır. İnsanları ve hayvanları hasta eden virüsler bitkileri de hasta edebilirler. Virüsleri bünyesinde taşıyan haşerelerin bitkilere musallat oldukları durumlarda bu virüsler bitki bünyesine girer ve geri dönülmesi çok güç (günümüzde iyileşmesi imkansız) hastalıklara sebep olurlar. Mozaik hastalığı bunlara iyi bir örnektir. Bitkilerin hücre yapısını bozarak yaprak şekillerinde, vasküler sisteminde, gelişimlerinde çok sert etkileri olur.

Bonsai TR (bonsaitr.net) sayfasında yayınlanan bütün yazılar birçok farklı kaynaktan derlenerek, yazarın sahip olduğu naçiz tecrübeler yazıya dökülerek hazırlanmıştır. İzinsiz ve onaysız kopyalanması, kaynak gösterilmeden alıntılanması yasaktır, emek hırsızlığıdır.