Saksı Değiştirme

Bonsailer, sığ ve dar bir alanda ihtiyacı olan suya ve besine ulaşmak için sürekli kök geliştirirler. Sürekli gelişen bu kökler saksı iç duvarına ulaşır ve dönmeye başlar. Bir zamandan sonra da iç içe geçerek yumak haline gelirler. Köklerin toprak tanecikleri içine uzayarak onları parçalamaları ve sürekli kılcallaşarak top halinde iç içe girmeleri, bu kök yumağının içine su, hava ve besin girmesini engeller. Dolayısıyla saksı değişimi yaparak kök yapısı düzenlenir ve ufalanarak küçülen ve kütle haline gelen toprak yığını da değiştirilerek bonsainin kökleri için daha sağlıklı bir gelişim ortamı oluşturulmuş olunur.

Öncelikle belirtmek gerekir ki saksı değişimi, bonsai saksısının değiştirilmesi demek değildir. Bonsainin saksıdan çıkarılıp gerekli düzenlemelerin yapılıp aynı saksıya ya da ihtiyaç duyulursa başka bir saksıya alınmasına saksı değişimi denilir.

Bonsainin içinde bulunduğu saksıda olması gereken üç önemli bileşen su, hava ve besindir. Besinden kasıt, ağacın ihtiyaç duyduğu azot, fosfor, potasyum, demir, vb. bileşenlerdir.

Bonsai toprağında bozulan su, hava ve besin dengesinin yeniden sağlanması için saksı değişimi yapılmalıdır.

Saksı içinde sürekli gelişen kökler toprak yapısını bozarlar ve zaman geçtikçe iç içe girerler. İç içe giren bu kökler suya ve havaya ulaşamazlar ve ağaca ihtiyaç duyduğu su ve besini sağlayamazlar. Saksı değişimi ile kökler tekrardan besin ve hava yönünden zengin bir ortama alınmış olur. Sonuç olarak da kökler gelişimine devam eder ve ağaç da bu sayede hızla büyür ve gelişir.

Saksı değişimi bonsailerde en çok dikkat edilmesi gereken hususlardan birisidir. Doğada ağaçlar yer değiştirmez. Dolayısıyla hareket ettirilmeye, kök yapılarının kurcalanmasına alışık değillerdir. Yine aynı şekilde doğada, ağaçlar istedikleri gibi kök geliştirirler. Haliyle köklerin iç içe girmesi gibi bir problem oluşmaz. Saksı değişimi esnasında bonsaimizin içinde bulunduğu ortam değiştirilir, kök yapısı kurcalanmış olur, kökler açık havaya maruz kalır. Tüm bu işlemler esnasında kökler zarar görebilir. Saksı değişimi tamamlandığında ağacımızın tekrardan kök gelişimine başlamasını bekleriz. Dolayısıyla ağacımızın mevsimsel olarak gelişmeye ve büyümeye en uygun mevsimde olması gerekir. Yani, saksı değişimi esnasında zarar gören kök yapısının bir an önce onarılması ve ağacın kendisini bu yeni ortama hızla adapte edebilmesi için büyüme mevisimi -ilkbahar- başlamadan hemen önce bu işlemler yapılmalıdır. Tabiki de saksı değişimi mevsimi ağaç türlerine göre farklılık gösterebilir. Bazı türler ilk tomurcuklarını açtığında saksı değişimine hazır hale gelirken bazı türler de kış uykusundan uyanmadan önce bu saksı değişimin yapılması gerekir. Bazı türler için saksı değişiminin her yıl yapılması gerekirken bazı türler için de bu süre 5-6 yıla kadar çıkabilir.

Adım Adım Saksı Değişimi

1. İlk önce bonsaimizin yeni saksısı hazırlanmalıdır. Bonsaimiz için uygun saksı seçildikten sonra saksı delikleri toprağın dökülmemesi için drenaj teliyle kapatılır.

2. Saksının tel deliklerinden, bonsaimizi saksıya bağlayacağımız teller geçirilir.

3. Saksının en altına suyu tutmayacak inorganik kalın toprak malzemesi (ponza taşı, lav kayası, akadama, vb.) elenerek serilir.

4. Bonsailer için 3 boy toprak kullanılır. Bunun için elimizdeki toprak elenerek ayrılır. En kalın toprak saksının en alt tabakasına serilir. Üstüne bir miktar orta kalınlıktaki toprak serilir ve bonsaimiz bu orta kalınlıktaki toprağın üzerinde sabitlenir. Daha sonra Kök kapanana kadar orta kalınlıktaki toprak kullanılır. En sonunda, suyun hızla buharlaşmasını engellemek için en üst tabakaya en ince toprak dökülür (tozlar elenmek suretiyle) ve nazikçe düzeltilir.

5. Yeni saksı ve toprak hazırlandıktan sonra bonsaimiz kendi saksısından çıkarılabilir.

6. Öncelikle bonsaimizi saksıya bağlayan teller kesilir.

7. Saksıdan çıkarmak için eğik kama kullanarak bonsaimiz saksının iç duvarlarından ayrıştırılır ve bonsaimiz saksıdan çıkarılır.

8. Sonrasında tornavida gibi sivri bir aletle köklere zarar vermeden narince üstten taranarak ayrıştırılır. Aynı şekilde kenarlardaki dönmüş kökler ve tabandaki kökler de ayrıştırılır.

9. İhtiyaç duyulduğunda kök budaması yapılabilir. Ancak ağır budaması yeni yapılmış bonsainin en az iki yıl kök budaması yapılmamalıdır. Kök budaması yapılırken mevcut kök miktarının en fazla 2/3'ü budanır. Kök budaması her tür için yapılmaz.

10. İğneli ve ibreli türlerin kök yapıları daha hassas olduğundan çok fazla taramak ve kökleri ayrıştırmak ağaca zarar verebilir. Özellikle çam türlerinin kökleri çok hassastır. Fazla kurcalanmadan saksı değişimi yapılmalıdır. Ayrıntılı bilgi için ağaç türlerinden ilgili türü okuyunuz.

11. Kökler tarandıktan sonra sağlıklı görünmeyen kökler dezenfekte edilmiş (alkol su karışımı ile temizlenmiş) keskin makasla kesilir. Aynı şekilde fazla uzamış sarkan kökler, kalınlaşıp odunlaşan kökler de kesilmelidir. Odunlaşmış kökler su ve besin çekmekte kılcal kökler kadar etkili değillerdir. Bunlar kesilerek yerlerine kılcal köklerin çıkması teşvik edilir. Kalın kökler kesilirken oluşturulmak istenen nebari yapısı göz önünde bulundurulmalıdır. Yanlış kesilen bir kökün oluşturduğu görüntü bozukluğunun uzun yıllar boyunca düzelmesini beklemek zor olur.

12. Kök yapısı düzenlenen bonsaimiz yeni saksısına yerleştirilir. Görüntü dengesi oluşturulduktan sonra sıkıca saksıya, tel deliklerinden geçirdiğimiz tellerle bağlanır. Bu noktada tellerin nebariye (köklere) zarar vermemesine özen gösterilir. Bonsaimiz saksıya sıkıca bağlanmalıdır. Saksı içinde oynayan bonsainin de strese girip ölme riski vardır.

13. Bonsaimiz saksıya yerleştirildikten sonra elediğimiz orta kalınlıktaki toprakla üzeri örtülür. Chopstick (Çinlilerin yemek çubuğu) gibi çubuklar vasıtasıyla yeni eklenen toprağın köklerin aralarını doldurması için sürekli sokup çıkarılır.

14. En ince toprak da toprak üzerine serilir ve nazikçe bastırılıp düzeltilir.

15. Son olarak bonsaimiz sulanır. Bir çok bonsai sanatçısı ilk sulama için daldırma yöntemini kullanır. Bu sayede yeni kuru toprak suya tam olarak doyar ve kökler de ihtiyacı olan suya hızlıca ulaşmış olur. Bunun yerine ağaç yıkanır gibi bol suyla da sulanabilir.

Hassas ağaç türlerinin saksı değişiminden sonra bir süre gölgede bekletilmesi ve daha az sulanması gerekebilir. Bonsaimiz yeni saksısına alıştıktan sonra kendi yerinde konumlandırılabilir.

Bonsai saksılarının iç kısımları sırlı olmaz. İç kısmı sırlı olan saksı suyu emmez ve terleme yapar, köklerin çürümesine sebep olabilir.

Saksı seçimi için daha sonra detaylı bir yazı paylaşılacaktır. Şimdilik sadece şunu söyleyebiliriz; bonsaimizin yukarıdan bakıldığındaki izdüşümü saksımızın şeklini belirler. İğneli ve ibreli türler için sırsız saksılar kullanılır. Diğer türler için yaprak, gövde, çiçek rengine uygun ya da kontrastlı sırlı saksı kullanılır. İlk defa bonsai saksısına alınan bonsai adayları köklerin sığ saksıya alışmasını kolaylaştırmak için daha derin saksıya konulur.