Bonsai Toprağı Rehberi

Bonsai severlerinin üzerinde en çok fikir farklılığına düştüğü konu toprak karışımıdır. Bu konuda birçok doğrunun olması, denenmiş bir çok farklı karışımın etkili olması bu farlılıkların en büyük sebebi olabilir. Ancak kesin bir doğru var ki bu konuda herkes hem fikirdir ve olmazsa olmazdır, o da bonsai toprağının suyu iyi süzme kabiliyetinin olması gerektiğidir. Bu yazıda bonsai toprağının hangi özelliklere sahip olması gerektiğini ve hangi toprak türünün ne gibi avantajları olduğunu bulacaksınız. Belirtmek gerekir ki toprak, toprak türü derken kastedilen bahçe toprağı değildir. Doğada farklı formlarda bulunan taş, kaya türevleridir.

Bonsai toprağı ile ilgili olmazsa olmaz tek doğru drenaj kabiliyetinin yüksek olması ve köklerin ihtiyaç duyduğu havayı sağlayabilecek yapıda olması gerektiğidir.

Bonsaileri sığ ve dar bir saksının içinde yaşatmak için onlara ihtiyaç duydukları ortamı oluşturmak çok önemlidir. Kökler bu kısıtlanmış alan içerisinde; suya ihtiyaç duyduğunda suyu, besine ihtiyaç duyduğunda besini, havaya ihtiyaç duyduğunda havayı, büyüyecek alana ihtiyaç duyduğunda da uygun alanı bulmak isterler. Dolayısıyla bonsai toprağınızın tüm bu özellikleri sağlayacak optimum yapıda olması gerekir. Genel olarak bonsai toprağında 3 önemli özelliğin olmasını isteriz. Bunlar:

Su ve hava (oksijen) dengesine sahip olması (Water and Air Balance)
Ayrışabilmesi (Decomposition)
Katyon Değişim Kapasitesinin yüksek olması (High CEC)

Yukarıda bahsedilen özelliklerden herhangi birisinin eksik olması ağacımızın gelişimini etkiler. Toprak karışımının fazla su tutması hava boşluklarını azaltacaktır. Bu da köklerin sürekli ıslak bir ortamda kalıp çürümesine sebep olacaktır. Toprağın çok gevşek olması da su tutma kapasitesini çok azaltacaktır, kökler de havayla fazla temas ederek kolayca kuruyacak ve ihtiyaç duyduğu neme ulaşamayacaktır. Burada aradığımız şey toprak karışımının su tutması ve bu suyu köklere ihtiyaç duydukça vermesidir. Böylece hem köklerin ihtiyaç duyduğu nemli (ıslak değil) ortam sağlanmış olur hem de kök çürümesinin önüne geçilir. Toprağın kök gelişimine katkı sağlamak için parçalanıp ayrışabilmesi de çok önemlidir. Kökler toprak içerisinde nem ve besin arayışındayken tutundukları toprak taneciklerinin içine uzanıp oradaki neme de ulaşmak isterler. Bu husus hem kılcal köklenmeyi çok artırır, hem de toprak içerisindeki yüzey alanının hızla ve katlanarak artarak katyon değişim kapasitesini yükseltir. Ancak toprağın ayrışmasının bir dezavantajı vardır, o da toprak parçalandıkça toz haline gelip çamurlaşması ve taneciklerin birbirine tutunmasıyla az önce bahsettiğimiz su ve hava dengesini bozmasına sebep olmasıdır. Bu sebeple toprak seçerken hızla parçalanıp ayrışacak ve ufalanacak toprak türlerini doğru ölçüde kullanmalıyız. Saksı değişimi esnasında toprağın elenerek uygun büyüklükteki taneciklerin saksı içerisinde kullanılmasının sebebi bu dengenin kolayca bozulmasını engellemektir. Son olarak kullandığımız toprak karışımının Katyon Değişim Kapasitesinin (KDK) yüksek olmasını isteriz. Ne demektir bu KDK? Bitkilerin ihtiyaç duydukları Kalsiyum (Ca2+), Magnezyum (Mg2+), ve Potasyum (K+), Azot (Na+) Hidrojen (H+), Alüminyum (Al3+), Demir (Fe2+), Manganez (Mn2+), Çinko (Zn2+) ve Bakır (Cu2+) elementleri + yüklü iyonlardır ve bunlara Katyon denilir. Bu katyonlar elektriksel çekim kuvvetiyle aşağıdaki resimde gösterildiği gibi toprak taneciklerine tutunurlar. Dolayısıyla bir toprak türü ne kadar çok katyon tutabiliyorsa o kadar fazla besin sağlayacaktır. Kökler de bu taneciklere tutunup buralardan besinlere ulaşarak ihtiyaç duyduğu katyonlara ulaşmış olacaktır.

Toprak karışımlarında kullanılan toprak türleri organik ve inorganik olarak ikiye ayrılırlar. Yaprakların ve ağaç artıklarının çürümesiyle elde edilen torf, yosun türleri, humus, ağaç kabuğu gibi bileşenler tamamen organik türlerdir. Akadama, ponza, lav kayası, zeolit, kiremit irmiği, perlit, dere çakılı gibi bileşenler de inorganik türlerdir. Bonsai toprak karışımlarının genellikle inorganik bileşen oranı yüksektir. Organik bileşen oranının %40'ı geçmemesine özen gösterilir. Organik bileşen olarak yosun ve torf çok fazla tercih edilmezler. Çünkü çok hızlı çözünerek birbirine tutunur ve saksı içindeki su-hava dengesini bozarlar. Özellikle torf, sulandıkça kökle beraber yumak haline gelir ve içine su almamaya başlar. Bu durumda da kökler ihtiyaç duydukları nem ve havadan mahrum kalırlar. Genel olarak organik bileşen kullanılmak istendiğinde 2 mm'den büyük ağaç kabuğu kullanılır. Bunlar hem yavaş çözünürler, hem de ihtiyacımız olan organik içeriği sağlamış oluruz. İnorganik bileşenler organik bileşenler gibi çamurlaşmazlar ve suyu daha iyi süzerler. İnorganik bir toprak karışımında aşırı sulama (ve kök çürümesi) çok mümkün olmaz.

İnorganik toprak karışımında aşırı sulamadan kaynaklı kök çürümesi olmaz. Çünkü fazla su kolayca saksının altından akıp gider.

Organik Toprak Türleri

Torf (Peat Moss)

Doğada bataklık gibi yerlerde ağaç, çim ve yosun artıklarının çürüyüp çözünmesinden sonra kalan kalıntının üstünde oluşan bir yosun türüdür. Asidik pH'a sahiptir. Kök gelişimine çok yardımcı olur. Tohum ve çelik köklendirilmesinde kullanılır. Ayrıca havai köklendirmede de kullanılır. Zamanla ayrışıp iç içe girer, böyle olduğunda sulama yaparken suyu içine almaz ve üzerinden akıp gider. Bunun olmaması için dere kumu ile karıştırılıp kullanılabilir. Katyon değişim kapasitesi yüksektir. İçinde az miktarda besin ve mikroorganizma barındırır.

Sphagnum Yosunu

350'den fazla çeşidi olan bir yosun türüdür. Köklendirme işleminde kullanılır. Ayrışabilir ama içindeki bazı mikroorganizmalar sebebiyle çürümez ancak kök çürümesine sebep olabilir. Su tutma kapasitesi çok yüksektir. Canlı (yeşil) ya da ölü (sarı, kahverengi) hali kullanılabilir. Bünyesindeki besin miktarı çok azdır. KDK yüksektir. Asidik pH'a sahiptir.

Ağaç Kabuğu (Bark)

Özellikle çam ağacı kabuğu parçaları toprak karışımlarında organik bileşen olarak kullanılır. Asidik pH'a sahiptir. Bonsai toprağında organik bileşen olarak en çok çam kabuğu tercih edilir. Çünkü yavaş ayrışır, besin miktarı yeterli seviyededir ve fazla su tutmaz. Kullanmadan önce 2 mm'den küçük parçacıklar elenmelidir.

Kömür Kırığı (Charcoal)

Kömür, gözenekli yapısı ve organik içeriği ile iyi bir toprak bileşenidir. Toprağın havalanmasına ve su süzmesine katkı sağlar. Kök ortamındaki oksijen miktarını artırır.

Bahçe Toprağı

Esasında birçok malzemenin karışımıyla oluşmuş bildiğimiz topraktır. Özellikleri toplandığı yere göre çok farklılık gösterir. Genel olarak su tutma kabiliyeti yüksek olup kuruduğunda kum gibi parçalanır. Besin miktarı yüksektir. Ayrıca çok fazla mikroorganizma da barındıracağından böceklenme, çim gibi filizlenme çok olur. Bonsai toprak karışımında çok tercih edilmez.

Humus

Doğadaki organik materyallerin çözünmül halidir. Toprak çeşidi değildir, toprak katkısıdır. Çok fazla mineral ve besin içerir. pH'ı nötrdür ya da yakındır. Çok fazla su tutar. Toprak karışımının ihtiyacı olan organik bileşenleri sağlar. Bonsai toprak karışımında çok tercih edilmez. KDK'sı en yüksek organik toprak bileşenidir.

İnorganik Toprak Türleri

Akadama

Bonsai severlerin olmazsa olmazı toprak karışımıdır. Tek dezavantajı yüksek fiyatıdır. Onun dışında su tutma kapasitesi yüksek olup köklere ihtiyacı kadar su verir ve kök çürümesi olmaz. KDK'si orta düzeydedir. Ayrışma gerçekleştikçe yüzey alanı artacağından dolayı saksı içindeki KDK zamanla yükselecektir. Diğer kaya türlerinin yapısı tabaka tabaka olduğundan kılcal kökler bu tabakaları kıramaz ya da arasına girip kolayca büyüyemez. Ancak akadamanın yapısı uzunlamasına tüp benzeri yapıda olduğundan kökler içlerine doğru uzayarak akadamayı parçalar. Bu da kılcal köklenmeyi çok teşvik eder. İnorganik toprak türleri içinde en çok tercih edilen türdür. Ardıç türlerinde sadece akadama kullanmak yeterli olacaktır, çam türlerinde %30 oranına kadar dere çakılı ya da kiremit irmiği karıştırılabilir. Diğer türler için karışımlara 1/3 oranında akadama kullanılabilir. Volkanik kil çeşididir. Havanın donma sıcaklığına geldiği durumlarda donup parçalanabilir. Bu durumda soğuktan korumaya ihtiyaç olabilir.

Ponza (Pumice)

Çok gözenekli bir yapısı vardır. Akadama kadar hızlı ayrışmaz. Volkanik kaya parçasıdır. pH'ı nötre yakındır ama daha baziktir. Su tutma kapasitesi ve KDK'sı yüksektir. Kök gelişimine katkı sağlar.

Lav Kayası (Lava Rock)

Toprağın ayrışıp su ve hava dengesinin bozulmasını geciktirmek için kullanılır. Su tutma kapasitesi yüksektir, KDK'sı düşüktür. Ayrışmazlar ve parçalanmazlar. Dolayısıyla kökler içine büyüyemez. pH'ı akadamadan daha asidiktir ancak nötre yakındır. Saksının en alt tabakasına iri taneler koyularak suyun kolayca süzülmesine yardımcı olur.

Dere Çakılı (River Sand)

Su tutma kapasiteleri ve KDK'sı çok düşüktür. Toprak karışımının parçacıklı yapısını korur. pH'ı 5 civarlarındadır. Parlak olduklarından görselliği artırmak için de kullanılabilir. Daha ince hali dere kumudur. Torfla karıştırılarak en ucuz bonsai toprağı karışımı elde edilebilir.

Kiremit İrmiği (Turface)

Pişmiş killi toprak taneleridir. Su tutma kapasitesi ve KDK'sı düşüktür. Nötr pH'a sahiptir. Bir çok bonsai sever karışımlarında kullansa da negatif etkilerini görüp kullanmayanlar da vardır. Ancak kullanılmasında öldürücü bir zarar asla olmayacaktır. Kırmızı rengiyle karışımlarda hoş görünürler. Çok çabuk kurudukları için sulama konusunda sıkıntı oluşturabilirler.

Zeolit

Zeolit, ülkemizde çokça bulunan bir volkanik curuf türüdür. Bünyesinde bol miktarda anyon barındırdığından dolayı KDK'sı çok yüksektir. Zeolitin yapısı akadamaya benzer şekilde kanallardan oluşur. Bu da kök gelişimini olumlu etkiler. Ayrıca toprağın havalanmasına da katkı sağlar. Nötr pH değerine sahiptir. Su tutma kapasitesi yapısından dolayı yüksektir. Ayrışma hızları akadama kadar hızlı değildir.

Perlit

Su tutma oranı çok yüksek olup KDK'sı çok düşüktür. Özgül ağırlığı sudan küçük olduğu için suladıkça toprağın üstüne çıkar, bu da çirkin görünür. Ayrıca çok su tuttuğu için su dengesini bozabilir. Bonsai toprak karışımlarında çok tercih edilmezler. Çelik köklendirmek için çok idealdir. pH'ı nötre yakındır.